De nieuwe donorwet was ooit het gesprek van de dag. Hierbij zijn Nederlanders automatisch orgaandonor, tenzij ze zelf kenbaar maken dit niet te willen. De D66 hoopte in 2018 dat er hierdoor meer donororganen beschikbaar komen. Wie echter de schaduwkant van orgaandonatie kent, zal zich wel even achter de oren krabben.
De procedure voor orgaandonatie verloopt zorgvuldig. Eerst wordt bekeken of een donor hersendood is. Kan de arts geen hersendood vaststellen, dan wordt gekeken of de patiënt hartdood is. Bij het vaststellen van hersendood of hartdood mogen er geen fouten worden gemaakt. Daarom werken alle artsen via een vast protocol.
Het lichaam leeft
Voor orgaandonatie moet het lichaam in leven zijn. Dit klinkt luguber, maar het is wel bittere waarheid. Wanneer organen geen zuurstof meer krijgen treedt er binnen enkele minuten onherstelbare schade op. Daarom wordt een hersendode of hartdode patiënt kunstmatig in leven gehouden. Maar is de patiënt wel echt dood?
Bij het vaststellen van hersendood gaat het wel eens mis. In 2014 werd een 43-jarige Zweed hersendood verklaard. De man was in werkelijkheid slechts buiten bewustzijn, en hoorde hoe de artsen met zijn vriendin over orgaandonatie spraken. De man was niet in staat om hierop te reageren. Gelukkig bekeek een ervaren arts de hersenscan opnieuw en kwam tot de conclusie dat er nog hoop was. Na twee jaar van revalidatie heeft de hersendood verklaarde man een klacht tegen het ziekenhuis ingediend.
In datzelfde jaar werd een Amerikaanse student hersendood verklaard. Aan de familie werd orgaandonatie voorgesteld. Niet lang na dit voorstel bewoog de student zijn vingers, twee jaar later kon de jongeman weer sporten.
Nooit 100 procent zekerheid
Pim van Lommel, cardioloog, legt uit: “de definitie hersendood is onherstelbare schade van de hersenen. Als er hersenenoedeem ontstaat neemt de doorbloeding van de hersenen af en is de perfusiedruk nog maar 20 millimeter kwik. Als je dan de doorstroming in de hersenen meet, zie je geen doorstroming (terwijl deze er wel is). Dus de nauwkeurigheid van dit soort onderzoek neemt af. De uitval van de hersenstam kan je niet meten omdat die mensen aan de beademing liggen. Als je dat wilt weten moet je een apneutest doen. Dit betekent afkoppelen van de beademing en dan 10-15 minuten wachten. Dat gaat vaak gepaard met een enorme lage bloeddruk waardoor belangrijke functies alsnog wegvallen. Hoe meer we meten hoe minder zeker we zijn van deze diagnose.”
Het verhaal van Jan Kerkhoffs, die hersendood werd verklaard na een mislukte hersentumor operatie. De familie weigerde toestemming voor orgaandonatie. Drie weken later kwam hij tot ieders verrassing bij bewustzijn.
Het lichaam reageert op het wegnemen van organen
Hersendood is wereldwijd een ruim begrip. Hierdoor gaat elk land anders om met het vaststellen van hersendood. Zelfs bij het vaststellen hiervan is er altijd nog een kleine kans dat de patiënt alsnog herstelt.
Het wegnemen van organen gebeurt onder narcose. Dit lijkt vreemd, omdat een hersendode patiënt toch niks meer voelt. Narcose bestaat uit pijnstilling, slaapmedicatie en spierverslapping. De pijnstilling is nodig om onwillekeurige reacties te onderdrukken. Bij snijden in het lichaam wordt het immuunsysteem geactiveerd, pijnstilling moet dit onderdrukken. Het slaapmiddel verwijdt de bloedvaten, met een lagere bloeddruk tot gevolg.
Als laatste is spierverslapping belangrijk. Een overleden lichaam beschikt nog enige tijd over spinale reflexen. Bij prikkeling van een gevoelszenuw kunnen de ledematen bewegen.
Naast bovenstaande voordelen van narcose is er nog een belangrijke maar vooral onethisch voordeel. Stel je voor dat je hersendood wordt verklaard zoals in bovenstaande drie voorbeelden. Je ligt op de tafel voor orgaandonatie: dat wil je echt niet in levenden lijve meemaken.
Afscheid nemen is er niet bij
Orgaandonoren worden kunstmatig in leven gehouden. Het lichaam ligt op de operatietafel voordat de laatste adem wordt uitgeblazen. Hierdoor is het voor de geliefde en nabestaanden niet mogelijk om tot het laatste levensmoment te blijven. Bij het opensnijden van het lichaam en het wegnemen van de organen stopt de bloedsomloop en valt de bloeddruk weg. De patiënt sterft letterlijk op de operatietafel. Veel nabestaanden weten dit niet.
In 2015 heeft Hart van Nederland hier aandacht aan besteed. Zo is onder andere te zien hoe een moeder haar dochter verloren. Dochter werd opgegeven als orgaandonor, achteraf hadden de nabestaanden hier spijt van. De moeder kon geen afscheid nemen van haar dochter en draagt hier nog steeds de gevolgen van. In 2016 deed ze aangifte van orgaandiefstal, omdat het medisch centrum Alkmaar meer organen verwijderde dan waar toestemming voor was gegeven. De transplantatiechirurg werd vrijgesproken van orgaandiefstal. Wel is het tuchtcollege van mening dat de nabestaanden beter geïnformeerd hadden moeten worden.
Nieuwe donorwet stuit op veel weerstand
Er is een ernstig tekort aan donororganen. Dit is de reden dat de Nederlandse overheid orgaandonatie in feite wil afdwingen. Veel mensen staan er niet bij stil wat orgaandonatie eigenlijk inhoudt, zowel voor zichzelf als de nabestaanden. Door de nieuwe wet vergeten veel mensen aan te geven dat ze geen orgaandonor willen zijn. Dit kan bij nabestaanden voor nare ervaringen zorgen.
De nieuwe wet stuit op veel weerstand. In Nederland zijn we gewend aan het maken van eigen keuzes. De donorwet maakt de keuze voor de burger, tenzij deze expliciet aangeeft dit niet te willen. Hiermee lijkt het de omgekeerde wereld. Nadat de nieuwe donorwet werd aangenomen stroomde social media vol met klachten. Zo zag je toentertijd de volgende reacties van Twitterend Nederland:
- “Een Eerste Kamer die een Donorwet aanneemt die in strijd is met de Grondwet en het zelfbeschikkingsrecht van het menselijk lichaam aantast.”
- “Als die donorwet er toch doorheen geduwd word dan zeg ik mijn donorcodicil op!”
- “Ongelofelijk. donorwet aangenomen. De aantasting van lichamelijke integriteit door de staat is een feit. Wat een drama voor de rechtsstaat dit.”
Video’s
Hersendood verklaarde Nederlandse vrouw toont teken van leven, nog vlak voordat ze organen zou afstaan.
Is hersendood wel écht dood?
Getuigenverklaring in de eerste kamer: orgaandonatie
Blijgezond.nl is een initiatief van gezondheidsdeskundige Dominique